Նորություններ » Ոչ միայն հայերը, այլև հրեաներն ու մահմեդականները հավատում են Նոյի` Նախիջևանում թաղված լինելու ավանդությանը

Ոչ միայն հայերը, այլև հրեաներն ու մահմեդականները հավատում են Նոյի` Նախիջևանում թաղված լինելու ավանդությանը

05.07.2025 | 11:48

Ըստ Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության գերագույն խորհրդի պաշտոնական տպագիր մարմին հանդիսացող «Şərq qapısı» թերթի 2014թ. օգոստոսի 29-ի համարի (164-րդ) հրապարակումներից մեկի, Նոյ Նահապետը, պարզվում է, նախիջևանցի շարքային բանվոր էր, որը աղ էր հայթայթում Դուզդաղի քարանձավներում: Այս մասին հայտնելով, ադրբեջանական այլ լրատվամիջոցների նման հայոց պատմությունը շարունակաբար ու հետևողականորեն կեղծող haqqin.az- ը տիրաժավորել է ադրբեջանցիների այս «սենսացիոն» եզրակացությունը:

Հիշյալ հրապարակման խելքերը թռցրած հեղինակները նաև կոչ են արել անպայման գալ Նախիջևան` այցելելու համար Նոյ Նահապետի դամբարան, որն անձամբ կառուցել է նշված հանրապետության ղեկավարը` ի նշան Երկրի վրա կենդանության փրկչի նկատմամբ ունեցած հարգանքի:

Դե ինչ, Նախիջևանում չկա այն նավթը, որ կա Ադրբեջանում, և Հայաստանից խլված այդ երկրամասում բուսնած նրա ներկայիս «տերերը» փորձում են փող աշխատել զբոսաշրջությանը զարկ տալու միջոցով:

Ֆեյսբուքի օգտատերերից Հայկ Մարտիրոսյանը վերոնշյալ տեղեկատվության կապակցությամբ իր էջում գրել է.

«Մարդկության Նահապետի` Նախիջևանում թաղվելու պատմությունը ադրբեջանցիները չեն հնարել: Նոյի դամբարանի մասին բազմաթիվ վկայություններ կան հայ միջնադարյան սկզբնաղբյուներում, ինչպես նաև 18- 19- րդ դարերի ռուս և եվրոպացի հետազոտողների ու ուղեգրողների գործերում: Մասնավորապես` այդ շինությունը, որպես Նախիջևանի հայության ուխտավայր և սրբատեղի, մանրամասնորեն նկարագրել է Մեսրոպ արքեպիսկոպոս Սմբատյանցը «Նկարագիր Սուրբ Կարապետի վանից Երնջակայ» (1904թ., Տփղիս) գրքում.

«Սա 10 ոտնաչափ տրամագծով ութանկյուն մի շենք է, գմբեթածածկ, մեջտեղում մի սյուն: Ունի մի ցածր դուռ: Ոչ միայն հայերը, այլև հրեաներն ու մահմեդականները հավատում են այս ավանդության և հաճախ, մանավանդ զատկի մեռելոցին, ուխտի գալիս այստեղ»: Նորը` դամբարանի նորոգումն է, և այն պնդումը, որ «Նոյը աղահանքի բանվոր էր»»:

Թեմային ժամանակին անդրադարձել է նաև «Գեղարդ» հիմնադրամը՝ «Նոյի դամբարանի ադրբեջանական յուրացումը» վերտառությամբ հրապարակմամբ .

«Աստվածաշնչում հիշատակված համաշխարհային ջրհեղեղի հետ է կապվում Նախիջևան անունը, իսկ Նախիջևան քաղաքը համարվում է Նոյ նահապետի կողմից հիմնադրված հնագույն բնակավայրերից մեկը Հայաստանում։ Ըստ ավանդության՝ Նոյը, Աստծու կամքով փրկվելով ջրհեղեղից, Արարատ լեռան գագաթից իջել է մերձակա հարթավայրը և իջևանել մի վայրում, որը հետագայում կոչվել է Նախիջևան («նախնական իջևան»)։ Բազմաթիվ պատմություններ կան այն մասին, որ Նոյ նահապետը թաղվել է հենց Նախիջևանում: 13-րդ դարի հայ պատմիչ Վարդան Արևելցին գրում է․ «Ի Նախչուան է տապանն մեծ նահապետին Նոյի և Նեմզարայ ի Մարանդ» [1]:

Համարվում է, որ Նոյի դամբարանը գտնվել է Նախիջևան քաղաքի հարավային կողմում՝ հայկական հին գերեզմանատանը։ Դամբարան- մատուռը երկհարկանի է եղել։ Նախիջևանի քաղաքային ուսումնարանի տեսուչ, մանկավարժ Կ. Ա. Նիկիտինը նշել է, որ Նոյի գերեզմանը գտնվել է քաղաքի հարավային կողմում՝ հին բերդի մնացորդների մոտ։ Իր ներկայիս տեսքով այն վերականգնվել է պարսիկների կողմից։ Այստեղ նախկինում եղել է եկեղեցի, որը հետագայում ավերվել է, սակայն մատուռը նախկին եկեղեցու մնացորդն է։ Մատուռի ներքին տեսքը նման է քարայրի՝ մեջտեղում կամարներով հենված քարե սյունով: Ըստ հայկական լեգենդի՝ այստեղ են գտնվում Նոյ նահապետի մասունքները [2]: Ռուս հայտնի գրող և ճանապարհորդ Եվգենի Մարկովը նշում է, որ Նախիջևանում է գտնվում այն վայրը, որտեղ, ըստ հայերի հավատալիքների, տապանից դուրս գալուց հետո հաստատվել, ապա մահացել է Նոյ նահապետը, իսկ «Նախիջևան» բառը հին հայերենում բառացիորեն նշանակել է «առաջին բնակավայր» [3]: Նոյի գերեզմանի մասին է հիշատակում նաև պատմաբան և ազգագրագետ Իվան Շոպենը[4]:

1852 թվականին հրատարակված «Կովկասյան օրացույցում» նշվում է, որ հայկական շատ հուշարձաններ մուսուլմանների կողմից ենթարկվել են ավերածությունների։ Կանգուն է մնացել Նոյի դամբարանը, որը համարվում է հայկական քրիստոնեական կառույց։

1930- ական թվականներին Նախիջևանի ադրբեջանական իշխանություններն ավերել են մատուռը։ Սակայն 2006 թվականին ադրբեջանցիները «վերհիշել» են այդ հուշարձանի մասին՝ վերականգնելով այն մուսուլմանական հուշարձաններին հատուկ ոճով:

Հարկ է նշել, որ Նոյի դամբարանը Նախիջևանում եղած հայկական մյուս կոթողների նման հիմնահատակ չի ավերվել միայն այն պատճառով, որ մուսուլմանները Նոյ նահապետին ևս համարել են մեծ մարգարե: Հավելենք, որ ներկայումս ադրբեջանական քարոզչամեքենան փորձում է ապացուցել, որ դամբարանը մուսուլմանական մշակութային կոթող է՝ ժխտելով ակնհայտ փաստերն ու վկայություններն այն մասին, որ այն եղել է հայկական սրբատեղի, ուխտատեղի ու դարեր շարունակ կանգուն է մնացել հենց հայերի շնորհիվ»:

Մեր ոչ ու բարով հարևանների անհեթեթ պնդումները պետք է ոչ միայն ծիծաղ հարուցեն, այլև հայկական կողմից գիտական մակարդակով պատշաճ հակազդեցություն արտերկրի համապատասխան պարբերականներում:

Հիմնադրամի հրապարակման մեջ նշված աղբյուրները՝ հոդվածի ներքևում:

Արթուր Հովհաննիսյան

[1]Վարդան Արևելցի, Աշխարհացույց, հրատ. Հայկ Բերբերյանի, Փարիզ, 1960, էջ 12:

[2]К. А. Никитин, Город Нахичевань и Нахичеванский уезд, «Сборник материалов для описания местностей и племен Кавказа, (СМОПМК), вып. II, отд. I, Тифлис, 1882, с. 112–113.

[3]Евгений Марков, Русская Армения, «Вестник Европы, № 6, том III, июнь,1901, с. 490․

[4]И. Шопен, Исторический памятник состояния Армянской области в эпоху ее присоединения к Российской империи, Санкт-Петербург, 1852, с. 320–321.

Դիտվել է՝ 6337